होमिओपॅथीसाठी रुग्ण इतिहास का महत्त्वाचा ?

विविध प्रकारच्या वैद्यकिय चिकित्सांच्या संदर्भात काही ना काही आक्षेप सातत्याने घेतले जातात. काही आक्षेप हे होमिओपॅथी विषयी सुद्धा आहेत. त्यात प्रामुख्याने होमिओपॅथी ही वेळ घेणारी आणि दीर्घकाळ सुरू ठेवावी लागणारी उपचाराची पद्धती आहे, असे सर्वसामान्यपणे मानले जाते. याशिवाय, होमिओपॅथीचे उपचार करणारे डॉक्टर रुग्णांचा इतिहास जाणून घेताना खूप प्रश्न विचारतात असाही एक गैरसमज आहे. त्यामुळे अशा प्रश्नांची उत्तरे समर्पकपणे देवून रुग्णांच्या व इतर सामान्य लोकांच्या मनांत होमिओपॅथीविषयी जागरुकता व विश्वास निर्माण करणे आवश्यक झाले आहे.


होमियोपॅथीचे डॉक्टर रुग्णांना तपासायला फार वेळ लावतात, असा प्रश्न रुग्ण जसे विचारतात तसेच इतर पॅथीची सेवा देणारे डॉक्टरही विचारतात. मात्र, यामागील कारणे जाणून घेतली तर होमियोपपॅथीची गुणवत्ता आणि रुग्णाला बरे करण्यामागील मानसिकता लक्षात येते. होमिओपॅथीचे डॉक्टर रुग्णाला जे काही विचारतात तो भाग रुग्ण इतिहास या संकल्पनेशी संबंधित आहे. रुग्णाची केवळ शारिरीक लक्षणे लक्षात न घेता, त्याची मानसिक अवस्था व कौटुंबिक पार्श्वभूमि लक्षात घेणेही आवश्यक असते. अशा प्रकारची माहिती रुग्णाच्या आजारावरील औषधे निवडण्यासाठी उपयुक्त ठरतात. होमियोपॅथीमध्ये रुग्णाच्या मनाला, भावनेला, विचारांना, स्वभावाला अत्यंत महत्त्व दिलेले आहे. या सर्वांचा शरीरावर परिणाम होत असतो असे होमिओपॅथीचे जनक डॉ. हॅनिमन यांनी ३०० वर्षापूर्वी विविध प्रकारच्या प्रयोगातून सिद्ध केले आहे.

कोणत्याही औषधाची कार्यक्षमता सिध्द करण्याची पध्दत केवळ होमिओपॅथीमध्ये आहे. रुग्णांवर औषधांचा काय परिणाम होतो हे फक्त याच पॅथीत अभ्यासले जाते. इतर पॅथीमध्ये उपचारांचा परिणाम प्रथम प्राण्यांवर केला जातो. त्यामुळे त्याच्या निष्कर्षांची गुणवत्ता माणसांवरील परिणाम दाखविण्यासाठी शंकास्पद असू शकते. होमिओपॅथीत रुग्णांसी सविस्तर बोलून त्याच्या व्यक्तिनिष्ठ लक्षणांना व अनुभवांना महत्त्व दिले जाते. केवळ दिसतात त्या वस्तुनिष्ठ लक्षणांवर होमिओपॅथी विसंबून राहत नाही. माणसांच्या भावनांना सुद्धा उपचारात महत्त्व असते. त्यामुळे होमिओपॅथीच्या औषधांचा त्याच्या मनावर झालेला परिणाम सुद्धा अभ्यासला जातो.

होमिओपॅथीचे डॉक्टर रुग्णांचा इतिहास विस्ताराने विचारतात कारण त्यातून रुग्णाची शारिरीक आणि मानसिक लक्षणे समजतात. त्यानुसार औषध योजना करणे शक्य होते. होमिओपॅथीत रुग्णाची माहिती गोळा करणे याला महत्त्व आहे. रुग्णाला अनेक प्रश्न विचारुन त्याच्या शारिरीरक त्रासाचे व मानसिक आंदोलनांचे निदान करता येते. त्याचे विश्लेषण आजाराची लक्षणे निश्चित करतात. अशा प्रकारचा रुग्ण इतिहास होमिओपॅथी तज्ञांना उपयुक्त ठरतो.

रुग्णाला पहिल्यांदा दिलेल्या औषधाचा योग्य तो परिणाम झाला नाही आणि आजाराची लक्षणे कायम राहिली तर परत दुसऱ्यांदा रुग्णाशी संवाद केला जातो. त्यानंतर औषध बदलले जाते. अशा प्रकारे आजारावरील योग्य औषध मिळेपर्यंत होमिओपॅथी तज्ञाने काम करायचे असते. केली जाते. या मागील एक कारण असेही आहे की, कोणत्याही दोन व्यक्ती एक सारख्या व समान कधीही नसतात. आजार सारखा वाटत असला तरी त्याची भौतिक व मानसिक लक्षणे वेगळी असू शकतात. त्यामुळे प्रत्येक रुग्णाला वेगळी औषधयोजना करावी लागते.   बहुतेक होमिओपॅज्ञ हे चिकित्सेच्या घटनेनुसार पध्दतीची औषध उपाय योजना करतात. ज्यामध्ये प्रत्येक व्यक्तीची स्वयंसंघटना अथवा शारिरीक, मानसिक, आणि भावनिक अवस्थेप्रमाणे त्याच्या आजाराच्या विशिष्ठ लक्षणानुसार सुचविली जाते. म्हणूनच होमिओपॅथीमध्ये एकावेळी एकच औषध दिले जाते. होमिओपॅथीत माणसाच्या पाच वृत्ती मानलेल्या आहेत. त्या अशा- सॅनगुईन, बिलीयस, लीम्फॅटीक, ल्युकोफ्लॅग्मॅटिक, आणि नर्व्हस. यातील प्रत्येक वृत्तीसाठी चिकीत्सका निरनिराळ्या प्रकारामध्ये केली जाते. म्हणूनच रुग्णाच्या शारिरीक आणि मानसिक वृत्तीचा अभ्यास करणे आवश्यक ठरते. रुग्णाची मानसिक जडण घडण समजून घ्यावी म्हणूनच त्याला अनेक प्रश्न विचारले जातात आणि त्यानुसार औषध योजना सुचविली जाते.

होमिओपॅथीत मानवी मनाचा अभ्यास केला जातो. त्यात रुग्णाची इच्छा, भावना आकलनशक्ति आणि बौध्दिक पातळी याचा समावेश असतो. प्रत्येकाला कशाची गरज आहे ते अशा अभ्यासातून कळते. उत्कट इच्छा, तिटकारा, आकांक्षा यामध्ये मोडतात. भावना व आकलन क्षमता मनाच्या भावनिक पातळीत कळते. ही पातळी समजावी म्हणून राग, संताप, निराशा आणि भावनिक प्रश्न हाताळण्याची पात्रता याचे विश्लेषण करावे लागते. प्रत्येकाची बौध्दिक पातळी काढली जाते. एखाद्या परिस्थीतीमध्ये एखादा रुग्ण कसा वागतो त्या परिस्थीतीचे आकलन डॉक्टरांना चौकशीतून होते. शरीरात होत जाणारे बदल आणि मानसिक बदल ज्याला कळतात अशा चिकीत्सकाला उत्तम तज्ञ समजले जाते.

माणसाच्या मानसिक व भावनिक आदोलांनाचा शरिरावर कसा परिणाम होतो हेही, होमिओपॅथीत स्पष्ट केले आहे. त्यानुसार रुग्णात जर अहंकार असेल तर  त्याच्या हाडांंमध्ये ताठरता निर्माण होते

रुग्ण अगदी हट्टी असेल व  हट्ट पूर्ण करण्याची त्याला सवय असेल तर त्याला पोटाचे विकार होतात. अती राग करणाऱ्या व चीडचीडा स्वभाव असलेल्या रुग्णाच्या यकृताला व पित्ताशयाला हानी पोहचते. अती ताण व चिंतेमुळे रुग्णाचे स्वादुपींड खराब होते. भीतीमुळे किडन्या व मूत्राशयाला हानी पोहचते. रुग्ण इतरांच्या बाबत कपटी वृत्ती बाळगून असे तर त्याला गळ्याचे व फुफ्फूसाचे रोग होतात. आपलं तेच खरं, मी म्हणेन तीच पूर्व दिशा असा अट्टाहास करणाऱ्या रुग्णाला बध्दकोष्टतेचा त्रास होतो. दु:ख दाबून ठेवल्याने किंवा अती कष्ट केल्याने फुफ्फूस व मोठ्या आतड्यांची कार्यक्षमता कमी होते. अधीरता, अति आवेश, घाई-गडबड या सवयीमुळे रुग्णाच्या ह्रदयाला व छोट्या आतड्याला हानी होते. स्वार्थी लोकांना सगळ्यात जास्त आजार होतात कारण त्यांना द्यायची इच्छा नसते. त्यामुळे शरीराला नको असलेली घातक द्रव्ये पण नीट बाहेर टाकली जात नाहीत. व आजार निर्माण होतो 

.

ज्या प्रमाणे भावनिक विकार त्रास देतात त्याप्रमाणे प्रेम / प्रेमळपणा हे माणसाला शांती व समाधान देतात. मनाला उभारी व शरीराला ताकद मिळते. स्मीत हास्य स्वत:लाच नाही तर समोरच्याला पण आनंदी बनवते. हसत खेळत राहील्यास ताणतणाव कमी होतो 

.

अशा प्रकारच्या अभ्यासातून रुग्णांना आपल्या रागावर, विचारांवर, भावनेवर, अहंकारावर, स्वार्थीपणावर, नियंत्रण करण्याचा सल्ला होमिओपॅथी तज्ञ संबंधित रुग्णांना देतात. नेहमी हसत राहा, खेळत असा, आनंदी, समाधानी, सुखी व संतुष्ट राहा असेच होमिओपॅथी म्हणते. निरोगी व तंदुरूस्त राहण्याचा मार्ग अशा प्रकारच्या शारिरीक, भावनिक व मानसिक सुदृढतेतूनच आहे, हा संदेश डॉ. हॅनिमन यांनीही ३०० वर्षांपूर्वी दिला आहे.