सुदृढतेची चाचणी रक्तदान !

रक्तदान हे श्रेष्ठदान आहे असे आपण नेहमी म्हणत असतो. मात्र, रक्तदानासाठी स्वयंप्रेरणेने राजी होणाऱ्यांची संख्या आजही मोजकीच आहे. रक्तदानाविषयी प्रचार प्रसार वाढला. पण रक्ताची गरज असलेल्या जागाही वाढताहेत. रक्ताची गरज ही गंभीर आजाराच्या शस्त्रक्रियांसाठी असतेच मात्र, अपघात - घातपातातील जखमी, रक्तविषयक दोष असलेले रुग्ण (हिमोफिलिया व थॅलेसीमिया) अशा अनेकांना मानवी रक्ताची गरज सतत भासत असते. मानवी रक्त हे कोणत्याही रासायनिक प्रक्रियेतून तयार करता येत नाही. परंतु, मानवाचे विविध गटातील रक्त एकमेकांना वापरता येते. हे वास्तव लक्षात घेवूनच मानवाचे रक्त मानवासाठी वापरायचे असेल तर ऐच्छिक रक्तदान हाच पर्याय महत्त्वाचा व उपयुक्त ठरतो.  

रक्तदानासाठी अनेक संस्था, संघटना प्रयत्न करतात. अत्याधुनिक प्रकारातील साठवणूक तंत्रामुळे रक्तसाठा किमान ३५ दिवस टिकवून ठेवणे शक्य झाले आहे. भारताची लोकसंख्या आज १२० कोटींच्या आसपास आहे. त्यापैकी केवळ १ कोटी २० लाख लोक रक्तदान करतात. टक्केवारीत केवळ ०.६ टक्के लोक रक्तदान करतात. गेल्या वर्षी ७४ लाख युनिट रक्त उपलब्ध झाले होते. आवश्यकतेनुसार ४० टक्के रक्ताची कमी होती. रक्त न मिळाल्यामुळे मृत्यूचे प्रमाण देशभरात १५ ते २० टक्के आहे. मानवाला लागणाऱ्या रक्ताची गरज पाहता दर दोन सेकंदाला कोण्या ऐका व्यक्तिला रक्ताची गरज भासत असते. लोकसंख्या आणि रक्ताची आवश्यकता याचे प्रमाण सध्या खुपच व्यस्त आहे. कारण रक्तदानाविषयी फारशी शास्त्रशुध्द माहिती लोकांना दिली जात नाही.

रक्तदान करणे म्हणजे आपण शारिरीकदृष्ट्या सक्षम व तंदुरुस्त असल्याची चाचणी आहे हेही एकदा समजून घ्यायला हवे. रक्तदान हे कोणीही करु शकत असले तरी त्याचे काही ढोबळ निकष आहेत. ते पूर्ण झाले तरच रक्तदान करता येते. हे निकष पूर्ण करणे म्हणजेच आपले निरोगीपण सिध्द होणे होय. ते कसे ? याची माहिती घेवू.

मानवाचे जीवन धमन्यांमधून धावऱ्या रक्तावर चालते. रक्तामध्ये ६० टक्के द्रवपदार्थ आणि ४० टक्के घन पदार्थ असतात. यातील द्रव पदार्थाला प्लाज्मा म्हणतात. त्यात ९० टक्के पाणी आणि १० टक्के पोषक घटक, हार्मोन्स असतात. या घटकांची झीज अन्न, औषधे यांच्या साहाय्याने सहज भरुन काढता येते. मात्र, घन पदार्थ, उदाहरणार्थ लाल रक्त पेशी, पांढऱ्या  रक्त पेशी आणि रक्त कणिका यांची झीज भरुन निघण्यासाठी बराच वेळ लागतो. या गोष्टींची झीज भरुन काढण्यासाठी लागणार वेळ रुग्णाचे प्राण घेऊ शकतो. कधीकधी तर शरीर ही झीज भरुन काढण्याच्या अवस्थेत नसते. तुम्हाला माहीत आहे की रक्त निर्माण करता येत नाही. म्हणजेच रक्तदान करुन एखाद्या व्यक्तीचे आयुष्य वाचवू शकता. म्हणूनच "रक्तदान हेच श्रेष्ठ दान" हे श्रेष्ठदान मानले जाते. दरवर्षी भारतामध्ये २५०० सीसी रक्ताच्या ४०० लाख घटकांची गरज असते ज्यापैकी केवळ ५ लाखाच उपलब्ध होऊ शकतात.

रक्तदान केल्यानंतर ते ज्याला दिले त्यालाच त्याचा लाभ होतो असे नाही. रक्तदान करणाऱ्यालाही अनेक बाबतीत फायदा होतो. रक्तदानामुळे रक्ताची नियमितपणे तपासणी होते. रक्तदानामुळे आपला रक्तगट कळू शकतो. रक्तदानामुळे मनुष्याचे हृदय आरोग्यपूर्ण बनते. शरीरातील अतिरिक्त लवण (मीठ) रक्तदानाद्वारे निघून जाते. रक्तदान करणाऱ्यांना जे रक्तदाता कार्ड मिळते त्यामुळे तुम्हाला कधीही आपत्कालीन गरज पडल्यास रक्त मिळू शकते.

रक्तदान करताना शरीरातल्या एकूण रक्ताच्या फक्त पाच टक्के रक्त काढले जाते. शस्त्रक्रियेच्या वेळी बरेच नातेवाईक रक्तदानास घाबरतात. रक्तदानाबद्दल लोकांच्या मनात गैरसमज आहेत. ते दूर करण्यासाठी सध्या विविध पध्दतीने प्रचार प्रसार होत आहे. अपरिचित व्यक्तीकडून होणाऱ्या रक्तदानातून काही सांसर्गिक आजार बाळावण्याची शक्यता असते. या धोक्यामुळे आता व्यावसायिक रक्तदात्यांकडून रक्त घेतले जात नाही. रक्तदान शिबिरातून रक्त गोळा केले जाते. ही वस्तुस्थिती लक्षात घेता रक्तदान करण्याची स्वयंप्रेरणा प्रत्येकात जागृत होणे आवश्यक आहे.

जळगाव शहरात माधवराव गोळवलकर रक्तपेढी आणि इंडियन रेडक्रॉस सोसायटीच्या माध्यमातून २४ तास रक्तसंकलन व रक्तपुरवठा कार्य करतात. या संस्थांच्या माध्यमातून नेहमी रक्तदान शिबिरांचे आयोजन केले जाते. रक्तदानासाठी तसे ३६५ दिवस उत्तम असतात. पण, रक्तदानाचा निश्चय करुन तो कृतीत उतरविण्यासाठी स्वतःचा वाढदिवस, लग्नाचा वाढदिवस, मातृ-पितृदिन, स्मृतिदिन असे दिवस सर्वोत्तम असतात. या पध्दतीने रक्तदानाच्या प्रचार प्रसारासाठी सर्वांनी स्वयंप्रेरणा घ्यायला हवी.