वर्सी महोत्सव एक तीर्थस्थाम महात्म्य

संपूर्ण जगभरात विस्तारलेल्या आणि ज्यांचे भारतातील रहिवासाचे मूळ जळगाव आहे अशा सिंधी समाजाचे एक पवित्र तीर्थस्थान जळगाव शहरात आहे. जळगाव येथील सिंधी कॉलनीत (संत कंवर नगर) पूज्य अमर शहिद संत कवंरराम साहब, पूज्य संत हरदासराम साहब (गोधडीवालेबाबा) आणि पूज्य ब्रह्मस्वरुप संत गेलाराम साहब यांचा वर्सी महोत्सव बुधवार (दि. १९) पासून सुरू होत आहे. हा महोत्सव चार दिवसांचा म्हणजे शनिवार (दि. २२) ऑक्टोंबरपर्यंत साजरा होईल. या तीनही पूज्य संत साहब यांच्या कार्याची आठवण म्हणून दरवर्षी हा वर्सी महोत्सव साजरा होतो. 

वारकरी मंडळी जशी एकादशीला पंढरीत, साईभक्त मंडळी जशी गुरुपौर्णिमेला शिर्डीत, सेवेकरी मंडळी जशी प्रगटदिनाला शेगावात गर्दी करतात अगदी त्याच प्रमाणे जळगाव येथील रहिवासाचे मूळ असलेली मात्र उद्योग, व्यवसाय, व्यापार किंवा नोकरीमुळे देशभरात, जगभरात गेलेली सिंधी समाजातील कुटुंबे वर्सी महोत्सवाला जळगाव येथे येवून वर्सी महोत्सवात सहभाग घेतात.

यावर्षी साजरा होणाऱ्या महोत्सवाचे वैशिष्ट्य असे की, संत कंवरराम साहब यांचे नातू सांई मनोहरलाल व सांई मनोहरलाल यांचे पूत्र सांई राजेशकुमार यांच्या उपस्थितीत हो महोत्सव साजरा होत आहे. चार दिवसांच्या या भरगच्च महोत्सवात अनेक धार्मिक विधी होतील. हा उत्सव म्हणजे धार्मिक व अध्यात्मिक कार्यातून कुटुंबासाठी व समाजासाठी कार्य करण्याची दृष्टी व तसे करण्यासाठी मानसिक बळ देणारा एक सामाजिक संस्कार आहे.

दि. १९ ऑक्टोंबरला पहाटे ५ ला तीनही पूज्य संत साहेब यांच्या प्रतिमेस पंचामृत स्नान घातले जाईल. त्यानंतर गुरूग्रंथ साबह व अखंड धुनि साहब यांच्या पाठास प्रारंभ होईल. दि. २० ऑक्टोंबरला सकाळी ११ ला ध्वजपूजन होईल. दि. २१ ऑक्टोंबरला भोग साहब म्हणजे महाप्रसाद वाटप होईल. दि. २२ ऑक्टोंबरला पूज्य वर्सी साहब का पल्लव म्हणजे आपापल्या कामना, ईच्छापूर्तीसाठी नवस बोलले जातील. याशिवाय चारही दिवस विविध कलाकारांचे मनोरंजनात्मक व समाज प्रोबधनात्मक कार्यक्रम सादर होतील. यात विविध प्रकारचे भक्तीगीते व संतांच्या जिवनावरील गाणी सादर केली जातील. याशिवाय संतांच्या जीवनावरील नाटीका काही युवक सादर करतील.

जळगाव येथील अमर शहीद संत कंवरराम ट्र्स्टद्वारा या महोत्सवातील कार्यक्रमांचे नियोजन केले जाते. येथे येणाऱ्या कोणत्याही भाविकाकडून कोणत्याही प्रकारचे शुल्क घेतले जात नाही. उलटपक्षी वर्सी महोत्सवाच्या निमित्त जळगाव येथे येणारे भाविक जाताना आपापल्या मनाप्रमाणे देणगी देवून जातात. ही देणगीही गुप्त स्वरुपात असते. ज्यांना देणगीची पावती हवी. त्यांना ती दिली जाते.

जळगाव येथील तीनही संतांचे समाधी स्थान हे सिंधी समाजासाठी पवित्र तीर्थस्थान आहे. तीनही संतांच्या कार्याचा व विचारांचा वसा आजही जपण्यात आला आहे. संत हरदासराम तथा गोधडीवाले बाबा हे पांढऱ्या रंगाचा पायघोळ शर्ट घालत. त्यांच्या या शर्टाला मोठे खिसे असत. त्या खिशात बाबा रुपये, चिल्लर ठेवत. जेव्हा ते एखाद्या भाविकाकडे जात तेव्हा त्याला उद्योग, व्यवसायासाठी आर्थिक मदत देत. ती फार कमी असे. पण त्यामुळे संबंधित भाविकास रोजगाराची प्रेरणा मिळत असे. तो उद्योग-व्यापाराला लागत असे. जेव्हा त्याची प्रगती सुरू व्हायची तेव्हा तो संतांच्या भेटीला येवून गुप्त दान देत असे. आजही ही परंपरा अनेकांच्या बाबतीत सुरू आहे. त्यामुळे वर्सी महोत्सव हा सिंधी समाजात सक्तीचा नाही तर स्वंयपूर्ण सहभागाचा झालेला आहे.

जळगाव येथील तीनही संतांचे समाधीस्थान हे पवित्र तीर्थ स्थळ असतानाच ते सामाजिक कार्याचे आदर्श ठिकाणही ठरले आहे. याविषयी इतरांना फारशी माहिती नाही. कंवर नंगर येथील संत समाधीस्थानी संतांच्या वस्तुंचे संग्रहालय आहे. संतांनी दैनंदिन स्वरुपात वापरलेल्या वस्तू तेथे जतन करुन ठेवल्या आहेत. त्यानंतर तेथे संतांची खंड धुनि आहे. तेथील पवित्र रक्षा समाजातील मंडळी सद्बावनेने नेतात. अनेक व्यापारी दुकान-व्यवसायाचे व्यवहार सुरू करताना ही रक्षा पाण्यात टाकून ती पवित्र जलाप्रमाणे शिंपडतात. तेथेच अखंड ज्योतही आहे. साधारणपणे सन १९६९ पासून ही अखंड ज्योत सुरू आहे. या ज्योतीच्या ठिकाणी बाहरच्या बाजुला पवित्र तेल बाहेर येते. हे तेल औषधी युक्त असते असा समज आहे. दुखण्यावर मसाजसाठी अनेक भाविक ते नेतात. गुरुग्रंथ साहबच्या दर्शनासाठी अनेक भाविक येतात. तेथे पाठ सुरू असतात.

बाहेरच्या बाजुला दुखभंजन बावडी आहे. तिच्यातील पाणी कधीही आटत नाही असे म्हटले जाते. या बावडीतील पाणी भाविक तीर्थ म्हणून नेतात. येथे येणाऱ्या भाविकांसाठी अखंड भंडारा साहब सुरू असतो. कधीही कोणीही आले आणि त्यांनी भोजनासाठी काही मागितले तर त्यांना जे शक्य असेल ते पुरेसे भोजन दे जाते. याबेरबरच अखंड भांडार साहब आहे. कोणत्याही प्रकारच्या साहित्य, वस्तूची आवश्यकता असेल तर ती येथे उपलब्ध असते. याबरोबरच येथे येणाऱ्या भाविकांच्या निवासाच्या दृष्टीने लागणाऱ्या चादरी, गादी आदीची व्यवस्था अखंड भांडार साहब मधून होते. तेथे लागणारे साहित्य देशातून कोठूनही येते. भांडार साहबमधील जुन्या चादरी, गोधडी धुण्याचे काम जमेल त्या क्षमतेने स्थानिक रहिवासी करतात.

संत गेलाराम बाबा यांनी त्यांच्या सोबत अनेक वृद्धांच्या राहण्याची सोय येथे केली. निराधार वृद्ध, महिलांना ते स्वतःचे संबंधी म्हणत. त्यामुळे त्यांच्या राहण्याच्या, निवास व भोजनाची सोय याच ठिकाणी करण्यात आली. कोणताही गाजावाजा न करता आज हा पुरुष व महिलांचा वृद्धाश्रम सुरू आहे. या बरोबरच धर्मार्थ दवाखाना सुरू असतो. अवघ्या ५ रुपयांत तपासणी करुन आवश्यक ते औषध दिले जाते. महोत्सवांच्या काळात रुग्णांची मोफत तपासणी केली जाते.

अमर शहीद संत कंवरराम ट्रस्टने येथे निवासाच्या काही खोल्या व मोठ्या सभागृहाचे बांधकाम केले आहे. जी कुटुंबे संतांच्या सेवेसाठी येथे येतात. त्यांना येथे मोफत निवास करता येतो. परंतू अशा प्रकारच्या निवासाच्या काळात बाहेर फिरता येत नाही. समाधीच्या परिसरातच थांबावे लागते. अशाच प्रकारे नवसाची पूर्तता करण्यासाठी अनेक कुटुंबे येतात. त्यांनाही येथे राहता येते. येथे असलेल्या मोठ्या सभागृहात उठावणा व इतर सामाजिक कार्यक्रम केले जातात. त्यासाठी सभागृह विनाशुल्क मिळते.वर्षी महोत्सवात तिसऱ्या दिवशी भोग साहब (महाप्रसाद) व चौथ्या दिवशा पल्लव (नवस बोलणे व पूर्तता) हे महत्त्वपूर्ण कार्यक्रम असतात. त्यानंतर महोत्सवाचा समारोप होतो.

वर्सी महोत्सवासाठी जळगावच्या स्थानिक सिंधी कुटुंबांचे बाहेरगावचे नातेवाईक जळगावात येतात. ते केवळ आंघोळीसाठी स्थानिक रहिवाशांकडे जातात. त्यानंतर त्यांचा निवास समाधीस्थानी असतो. तेथे एकमेकांच्या भेटीगाठी होतात. महाप्रसादाच्या दिवशी सिंधी कॉलनी परिसरात एकाही घरी स्वयंपाक केला जात नाही. शिवाय, त्या दिवशी जळगाव शहरातील सिंधी समाजाचे व्यवसाय-व्यापार विषयक व्यवहार बंद असतात. सर्व समाज वर्सी महोत्वाच्या निमित्त एकत्र येतो.

देशभरातील असे हे एकमेव उदाहरण असावे की, कोणत्याही प्रकारचे शुल्क न घेता जळगाव येथे होणाऱ्या ४ दिवसांच्या वर्सी महोत्सवात भाविकांना सहभागी होता येते. संतांच्या कार्याची अशी कृतिशील आठवण करुन देणारा हा एकमेव वर्सी महोत्सव असावा.

वर्सी महोत्सवानिमित्त जळगाव येथे आलेल्या सर्व बांधवांचे मी स्वतः व  डॉ.हिरानी परिवाराकडून स्वागत करतो.