हेल्थ ईज वेल्थ !!

भारतीय प्राचिन वैद्यक शास्त्रात मानवी आजारावर निसर्गजन्य औषधांपासून उपचार केले जात. वनस्पतींमध्ये असलेल्या रसायनांचा उपयोग आजार, जखमा, विकार बरा करण्यासाठी होत असे. त्यानंतर प्रगत वैद्यकिय उपचार पद्धतींमध्ये आजार, विकाराला प्रतिबंध करतील अशी रसायने मानवाला पिण्यासाठी किंवा बाह्य उपचारासाठी देणे सुरू झाले. शरीरात गरजेनुसार द्रव्य टोचून घेण्याचे आणि त्यानंतर शल्यचिकित्सेचे तंत्र मानवाला अवगत झाले. त्यामुळे मानवी शरीरातील आजाराच्या जंतू, विषाणुंना रोखण्यासाठी प्रतिजैवकांचा (ऍन्टीबायोटीक्स) वापर सुरू झाला.

जखम का चिघळते हे पूर्वी माहित नव्हते. पण जखमेजवळ बळावणाऱ्या विषाणू अथवा जंतूंचा हा प्रताप आहे हे संशोधनाअंती माहीत झाले. अशा जंतू, विषाणुंना नष्ट करण्यासाठी विविध प्रकारचे ऍन्टीबायोटीक्स बाजारात आले. त्यामुळे माणसाचे आजार, रोग किंवा जखमा झपाट्याने बऱ्या होवू लागल्या. प्रसंगी मानसाचे प्राण वाचू लागले. ही स्थिती लक्षात घेवून ऍन्टीबायोटीक्स हे माणसासाठी वरदान असे म्हटले जावू लागले. आजही ती स्थिती कायम आहे. डॉक्टर मंडळीही सध्या ऍन्टोबायोटीक्सचा सर्रास वापर करताना दिसतात. 

मात्र, आता असे लक्षात येत आहे की, जेवढा जास्त ऍन्टोबायोटीक्स वापर मानवी शरीरात होत आहे तेवढ्याच प्रमाणात मानवाच्या शरीरातील आजाराला प्रतिकार करणाऱ्या श्वेत किंवा पांढऱ्या पेशी कमकुवक होत आहेत. दुसरीकडे ऍन्टीबायोटीक्सच्या प्रभावाला विरोध करण्याची विषाणू तथा जंतुंची क्षमता वाढते आहे. त्यापुढची धोकादायक पायरी म्हणजे, काही प्रतिजैवके आजारांवर लाभदायी परिणाम करू शकत नाहीत असेही संशोधनाअंती दिसत आहे. 

भारतात दरवर्षी प्रतिजैवकांच्या १३ अब्ज गोळ्या वापरल्या जातात. अमेरिकेत हे प्रमाण १० अब्ज एवढे आहे तर चीनमध्ये सात अब्ज आहे. म्हणजे भारतात ऍन्टीबायोटीक्सचा वापर अतिरेकी स्वरुपात होतो आहे. याचा परिणाम असा झाला आहे की काही जीवघेणे जंतू, विषाणू आता मोकाट होणार आहेत. संशोधनात असेही आढळून येत आहे की, प्रतिजैवकांच्या वापरामुळे वजन वाढणे किंवा हाडांची अतिरिक्त वाढ होण्याचे प्रमाण वाढते आहे.  

अतिरिक्त प्रतिजैविकांमुळे मानवाच्या आतड्यातील मायक्रोबायोम म्हणजे कोट्यवधी जीवाणूंच्या वस्तीस्थानावर वाईट परिणाम होतो असे दिसून आले. न्यूयॉर्क विद्यापीठाच्या हुमन मायक्रोबायोम यांना याविषयी संशोधन केले. त्यांचे म्हणणे आहे की, अतिरिक्त प्रतिजैवकांचे परिणाम लहान मुलांवर होताना दिसत आहेत. त्यांच्या आतड्यातील जीवाणू नष्ट होत असून शरीरातील चयापचयाची क्रिया कायमची बिघडते आहे. ते लठ्ठ होत आहेत. टायलोसिनमुळे त्यांचे वजन वाढते आहे. अॅीमॉक्सिलिनमुळे हाडांची वाढ जास्त होते आहे.  मुलांची नैसर्गिक घडण बदलते आहे. 

दुसऱ्या एका आकडेवारीनुसार ऍन्टीबायोचीक्सच्या सेवनाचे प्रमाण २०१० ते २०३० या काळामध्ये ६७ टक्यांून  नी वाढेल. पण त्याचबरोबर त्याची परिणामकारकताही कमी झालेली असेल, असा दावा प्रिन्स्टन विद्यापीठातील संशोधकांनी केला आहे.

भारत, ब्राझील, रशिया, चीन आणि दक्षिण आफ्रिका या देशांतील प्रतिजैवकांच्या सेवनाचे प्रमाण ९९ टक्यांचे  नी वाढेल, असे “जर्नल प्रोसेडिंग्ज ऑफ दि नॅशनल ऍकॅडमी ऑफ सायन्सेस” या विज्ञानविषयक नियतकालिकात प्रसिद्ध लेखात म्हटले आहे. प्रतिजैवकांचा शोध आणि त्यांचा विकास ही २० व्या शतकामधील सर्वांत महत्त्वाची घटना होती. पण आता याच प्रतिजैवकांची परिणामकारकता झपाट्याने कमी होत असल्याने जगभरातील लाखो लोकांचे प्राण संकटात आले असल्याचा दावा "प्रिन्स्टन एन्व्हायरोन्मेंटल इन्स्टिट्यूट‘मधील ज्येष्ठ संशोधक रामानन लक्ष्मीनारायण यांनी केला आहे.

“सेंटर फॉर डिसीस डायनामिक्स इकानॉमिक्स ऍण्ड पॉलिसीज” च्या अहवालानुसार २०५० सालापर्यंत भारतात प्रतिजैविक प्रतिरोध अर्थात अतिरिक्त प्रतिजैवकांमुळे ३० कोटी लोक मृत्युमुखी पडलेले असतील, असा अंदाज आहे. भारतात दरवर्षी सुमारे ६० हजार लहान मुले अतिरिक्त प्रतिजैवकांमुळे मृत्युमुखी पडतात.

मानवी शरीरात अतिरिक्त प्रतिजैवके कशी वाढतात हेही पाहणे आवश्यक आहे.  त्याची काही उदाहरणे अशी 

१)       उठसूट ऍन्टीबायोटिक्स घेणे हे घातक असते.  सर्दी-खोकला यासारख्या व्हायरसमुळे होणाऱ्या विकारांवरदेखील सर्रास ऍन्टीबायोटीक्स घेण्यास डॉक्टर सांगतात. व्हायरसमुळे झालेल्या विकारावर बॅक्टेरियावरील उपचार म्हणजे 'आग रामेश्वरी अन बंब सोमेश्वरी' अशी गत आहे. झटपट आराम मिळवण्याच्या नादात आपण अतिरिक्त ऍन्टीबायोटीक्सचे सेवन करतो.

२)  ऍन्टीबायोटिक्सचा वापर काही रुग्ण परस्पर करतात. जसे मेडीकल चालकाचा सल्ला घेवून किंवा काही ठिकाणाहून माहिती मिळवून. त्यामुळेही शरीरात अतिरिक्त प्रतिजैवके जातात. 

३) याशिवाय अजुन वेगळ्या पद्धतीने शरीरात ऍन्टीबायोटीक्स जातात. तसे ऍन्टीबायोटिक्स टोचलेल्या प्राण्यांच्या मांसाचे सेवन करणे किंवा दूध प्राशन करणे.

मानवी शरीरात जाणारी अतिरिक्त प्रतिजैवके रोखण्यासाठी आहारासह उपचार व औषधांची पद्धती बदलणे आवश्यक आहे. शक्यतो आहार हा शाकाहारी घ्यावा. त्यातही सेंद्रीय भाजीपाला किंवा फळांचा वापर हवा. जर्सी गाईचे पिशवीबंद दूध घेण्याऐवजी देशी गायींचे दूध घ्यावे.  कोणत्याही रुग्णाने स्वतःच स्वतःचे डॉक्टर बनू नये. कोणतेही वैद्यकशास्त्र असो 'स्वयंउपचार' हे घातकच असते हे लक्षात ठेवा.

आजार जाणवल्यास सर्वप्रथम शुद्ध उपचार देणाऱ्या होमिओपॅथी किंवा आयुर्वेदाचार्याकडे जा. लहान मुलांना सर्दी- खोकला- ताप- जुलाब आला तर ऍन्टीबायोटीक्स देणे बंद करा. अशा नेहमीच्या आजारावर होमिओपॅथीची अनेक गुणकारी औषधे आहेत त्याचा वापर करा. कधीही पर्यायी औषधांचा वापर हा आरोग्यासाठी हितकारक असतो हे लक्षात घ्या. होमिओपॅथी हे उत्तमपणे पर्यायी उपचारशास्त्र आहे.